Het nieuwe UWV: wat zijn de gevolgen voor werklozen?

Wie nu werkloos wordt, krijgt de eerste drie maanden alleen nog digitaal hulp bij het vinden van nieuw werk. Terwijl de werkloosheid snel stijgt, ontslaat het UWV duizenden werkcoaches.
Werkloos worden in 2012 is anders dan in 2011, heel anders dan in 2008 – totaal anders dan in 1998 toen het Arbeidsbureau nog bestond. Natuurlijk, het verliezen van een baan is even ontnuchterend als voorheen. Het is de stap erna die is veranderd.

Uitkeringsorganisatie UWV verwerkt momenteel de grootste bezuiniging uit zijn geschiedenis. De opvallendste maatregel: veel UWV-begeleiding wordt digitaal. Werkzoekenden hebben minder contact met werkcoaches, met mensen achter een loket die hen helpen bij het vinden van ander werk, bij het ‘re-integreren op het arbeidsmarkt’, zoals dat heet.

Redacteur Antoinette (34) (haar achternaam houdt ze liever geheim) is sinds januari een van de nieuwe werklozen. Ze werkte al tijdens haar studie, vanaf haar twintigste, voor dezelfde werkgever in Rotterdam. En toen moest ze weg na een reorganisatie. ‘Ik had geen enkele ervaring met solliciteren of met het aanvragen van een uitkering.’ Ze zag er tegenop en stelde de gang naar de uitkeringsinstantie zo lang mogelijk uit. Toen ze half november eenmaal naar een UWV-kantoor in haar woonplaats fietste, werd ze verwezen naar de website. ‘Ik wilde met iemand praten. Ik dacht; ik heb tips nodig om zo snel mogelijk een nieuwe baan te krijgen. Maar dat kon niet. Ik moest me melden op de site.’

Een paar weken nadat Antoinette zich had aangemeld, belde een UWV-medewerker. ‘Dat ging keurig. Hij wilde controleren of ik mijn gegevens goed had ingevuld.’ Op dat ene telefoontje na, had ze drie maanden lang geen persoonlijk contact. ‘Alles gaat via je werkmap, alle correspondentie. Je krijgt een brief met je rechten en plichten via de werkmap. Je wordt geacht gemiddeld eens per week te solliciteren – in de werkmap sla je de brieven op en de reacties.’ De e-mails zijn ondertekend door het anonieme ‘de werkcoach’ – een vaste werkcoach heeft ze niet. ‘Er zijn onvoldoende mensen bij het UWV om mensen een vaste coach te geven, is me verteld.’

De digitalisering van de arbeidsbemiddeling past bij de tijdgeest

Het zijn grote veranderingen die gaande zijn bij het UWV, en dat is merkbaar. De achtergrond van deze digitale omwenteling is de bezuiniging-op-bezuiniging. De uitkeringsorganisatie is bezig met een forse reorganisatie. In feite begon die in 2009, nadat het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) fuseerde met het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Er moest 125 miljoen euro worden bezuinigd. ‘Dat was aanleiding om het dienstverleningsconcept te veranderen’, zegt Fred Paling, lid van de raad van bestuur van het UWV. ‘Het was logisch om het contact via face to face en papier te veranderen, gezien de veranderingen in de samenleving. De digitalisering van de arbeidsbemiddeling past bij de tijdgeest. Kijk maar naar banken of de Belastingdienst. Transacties doe je steeds meer via internet.’

De omslag naar digitale arbeidsbemiddeling is in een stroomversnelling gekomen nadat het UWV onder het kabinet-Rutte extra moest bezuinigingen. ‘Terwijl we nog bezig waren met het laatste deel van de 125 miljoen euro, staakte het kabinet het budget om mensen te helpen met re-integratie op de arbeidsmarkt. Dat budget was 120 miljoen euro en ging naar nul per 1 januari 2012. Ook moesten we 100 miljoen euro bezuinigen op personeel en bemiddeling.’

‘Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor het zoeken naar een baan’, zo staat het in het regeerakkoord. Vanaf dit jaar, 2012, bestaat in het beleid een scherp onderscheid tussen mensen die een ‘korte’ en een ‘lange afstand’ hebben tot de arbeidsmarkt. Lang, dat gaat bijvoorbeeld over (gedeeltelijk) arbeidsongeschikten met een WIA of Wajong-uitkering of mensen in de ziektewet. Voor hen is nog budget beschikbaar, zij het lager dan voorheen. De overige werkzoekenden krijgen te maken met e-coaching, de digitale ‘werkmap’ en de site Werk.nl.

Drie maanden zie je geen mens

Wie zich tegenwoordig als werkzoekende meldt bij het UWV, krijgt de eerste drie maanden geen mens te zien. ‘In de eerste drie maanden vinden veel mensen, zo’n 60 procent, zelf een baan’, meent UWV-bestuurslid Paling. ‘Die periode daarna, tussen drie en twaalf maanden, is het belangrijkst. Als het UWV dán intervenieert, contact heeft, dan vergroten we de kans op een baan.’

Maar daar is kritiek op. Het is van het grootste belang om werklozen zo snel mogelijk actieve hulp aan te bieden, stelt Irmgard Borghouts, senior onderzoeker arbeidsmarkt aan de Universiteit van Tilburg en bij bureau Ecorys. ‘Veel beter is een vroegtijdige interventie om werkloosheid te voorkomen. Nu wordt er puur op tijd gelet. Een eerste afspraak na drie maanden is voor sommige mensen al te laat. Je moet een snelle diagnose stellen.’

In Engeland bijvoorbeeld, zegt Borghouts, is die hulp daarom juist naar voren gehaald, vaak zelfs als vóórdat mensen werkloos worden. Zogeheten rapid response services van job centres houden bijeenkomsten, soms op locaties waar veel mensen werkloos dreigen te worden. Daar bieden de medewerkers hulp om mensen van werk naar werk te helpen. ‘Zo helpen ze met het schrijven van een brief, bespreken de gang van zaken tijdens een sollicitatie. Mensen hebben nogal wat te verwerken als ze werkloos worden. Persoonlijk contact is belangrijk om mensen weer snel aan het werk te helpen.’ Wat nu in Nederland gebeurt, is opmerkelijk, zegt Borghouts. ‘Er worden meer mensen werkloos, maar tegelijk wordt er bezuinigd op het UWV. Dat is een lastige combinatie.’

‘Alles gaat nu online’, bevestigt werkzoekende Jaap (53, niet zijn echte naam) uit Haarlem. De digitale omgang met het UWV frustreert hem dagelijks. Hij is leraar, muzikant en fotograaf, en werkte tot een paar maanden geleden parttime in het volwassenenonderwijs. ‘Ik solliciteer me suf, maar dat heeft nog niet tot een nieuwe baan geleid.’ Wanneer je niet in een bepaald vakje past, zoals hij, dan werkt digitale begeleiding niet goed, vindt hij. ‘Ik krijg telkens een andere werkcoach, die de situatie niet helemaal begrijpt. Als ik daarover bel, krijg ik te horen: u moet naar de site. Waar ik ook niet wijzer van word.’

‘Ik heb soms het idee dat ik met een callcenter van doen heb. Vaak ligt de site plat. En als je dan een reactie krijgt, via je werkmap, van weer een nieuwe werkcoach, dan valt me op dat de antwoorden die je krijgt zo standaard zijn, alsof ze copy-paste toepassen.’

Mensen hebben tegenwoordig veel meer contacten op sociale netwerken

Niet alleen vervangen e-coaches de werkcoaches, er zijn hoe dan ook minder UWV-medewerkers beschikbaar. Dit jaar verdwijnen 1.000 van de in totaal 19.500 banen bij de uitkeringsorganisatie, volgend jaar 1.500 en in 2015 moeten 5.000 banen zijn verdwenen. Dit jaar sluiten dertig van de honderd UWV-kantoren, in 2013 nog eens veertig.

Veel UWV-medewerkers verliezen dus zelf hun baan. Dat geldt vooralsnog niet voor Allard Wagensveld uit Oss. Hij was twee jaar geleden nog traditioneel werkcoach, maar nu e-coach. Hij verdedigt de overgang van persoonlijk contact naar digitaal: ‘Het zou onpersoonlijk zijn om digitaal contact te hebben. Ik weet niet of dat zo is, mensen hebben tegenwoordig veel meer contacten op sociale netwerken.’

Hij wijst op speciale cursussen (‘Klik & tik’) voor mensen die niet overweg kunnen met de computer. Zelf moeten UWV-medewerkers opletten in hun communicatie, vindt hij: ‘Je moet uitkijken dat het geen aftikcultuur wordt. Dat je copy-paste-antwoorden geeft.’ Wagensveld erkent: ‘Het non-verbale mis je wel als je mailcontact hebt. Het is lastiger om teksten te interpreteren. Als dat niet lukt, dan pakken we de telefoon.’

Hans Curvers is een stuk kritischer: ‘De computer vormt een barrière.’ Curvers, die een deels online bedrijf heeft in loopbaanadvies stelt dat de onpersoonlijke benadering van het UWV mensen ‘passief’ maakt. ‘Ik verwacht dat hierdoor uiteindelijk meer mensen in de bijstand komen.’

Eerlijk is eerlijk, zegt Curvers, bij sommigen werkt de e-coaching ‘perfect’, zo weet hij vanuit zijn contact met werkzoekenden. Werkzoekenden die behendig zijn met computer, en bij wie alles soepel verloopt, missen de betuttelende gesprekken met de persoonlijke werkcoach niet.

Je kunt ook een zelfhulpgroep oprichten

Curvers begrijpt ook dat het voor het UWV efficiënter is om via e-mail en de werkmap werklozen te begeleiden. ‘Je kunt sneller reageren.’ Maar, voegt de loopbaanadviseur toe, bij werkloos worden komt meer kijken. ‘Je hebt ook te maken met een stuk rouwverwerking.’ Curvers werkte vroeger bij het in 1998 verdwenen Arbeidsbureau: ‘Destijds kregen we een interne opleiding om werklozen daarbij te begeleiden, en ze van daaruit voor te bereiden op nieuw werk. Dat is allemaal verdwenen, het UWV kan niet veel meer voor je doen.’

Wie geen hulp krijgt bij het vinden van nieuw werk, kan natuurlijk ook een zelfhulpgroep oprichten. Zoals de werkloze projectleider Paul Neffen deed (niet zijn echte naam), die met een groep werklozen van veertigplus van uiteenlopende aard – ww’ers, bijstandsgerechtigden, NUG’ers (niet-uitkeringsgerechtigden) – vorige week een seminar heeft georganiseerd. ‘We zijn zelf maar aan de slag gegaan. We hebben sprekers gevraagd, werkgevers uitgenodigd. Het is afwachten of dat effect heeft.’

Neffen noemt de inzet van e-coaching een grote verandering. ‘Hoe zal ik het zeggen… Het is stil aan de overkant, het is heel rustig. Ik ben zelfredzaam genoeg met de computer, maar dat geldt niet voor iedereen.’

Ondertussen groeit de stroom werklozen. Het aantal nieuw toegekende werkloosheidsuitkeringen is tussen maart 2011 en maart 2012 toegenomen van 37 duizend naar 47 duizend per maand. Momenteel staan er 478 duizend mensen als werkzoekenden ingeschreven. Het UWV heeft daarom twee weken geleden – ondanks de ontslaggolven -toch zevenhonderd extra mensen ingeschakeld om de explosieve toename van het aantal uitkeringsaanvragen en begeleiding van werkzoekenden in goede banen te leiden.

Zo gaat speeddaten in zijn werk Victoria (36) kijkt zoekend om zich heen. Ze is hier, in de UWV-vestiging in Den Bosch, om te speeddaten. Speeddaten voor een baan, welteverstaan. In een open ruimte staan intermediairs of medewerkers van een uitzendbureau, op zoek naar kandidaten. Werklozen die een uitkering hebben, zijn verplicht uitgenodigd voor de bijeenkomst. ‘April was mijn laatste werkmaand’, zegt projectmanager Victoria. ‘Of hier iets uitkomt, geen idee. Ik had eigenlijk meer concrete banen verwacht, nu ben ik niet verder gekomen dan het inleveren van mijn cv.’ Vergelijkbare bijeenkomsten vinden al langer plaats door het land heen, maar dat betreft vacatures voor mbo’ers. Sinds een jaar zijn hier speeddates voor hbo’ers bijgekomen. Recruitmentconsultant Monique van Zoggel, die achter één van de statafels werklozen opvangt, noemt deze speeddate ‘voor alle partijen interessant.’ Na de vorige sessie heeft ze twee mensen kunnen plaatsen. ‘Ik heb nu dertien cv’s binnen en de ochtend is nog niet voorbij.’

Haar buurvrouw van Secretary Plus neemt bewust juist geen cv’s aan. ‘Die mogen ze achteraf mailen. Zo ik krijg alleen de echt gemotiveerden.’ In plaats daarvan geeft ze haar ogen de kost. ‘Eerlijk gezegd weet ik meteen of een kandidaat geschikt is, als ze de ruimte binnenstapt. Ziet ze er verzorgd uit? De eerste indruk is belangrijk.’

P&o-manager Nynke (veertiger) is hier voor het eerst, ze is net werkloos. ‘Sinds ik bij het UWV heb aangegeven dat ik werkloos word, heb ik niemand gesproken. Al het contact ging via de computer. Ik kreeg alleen een brief, met een nogal dringende toon, om hier aanwezig te zijn. Wat ik uiteraard graag doe, hier zie ik tenminste een mens.’ Nynke vindt de speeddate een ‘mooi evenement’ om kennis te maken. ‘Voor mij werkt dit goed. Opnieuw solliciteren is een hele stap en ik voel me een buitenstaander. Ik geloof erg in face-to-facecontact, dat iemand aan je vraagt: wat is jouw verhaal?’

Dat herkent Monique Genevace, manager van de Bossche UWV-vestiging. ‘Mensen komen hier niet alleen voor een baan, maar soms ook om hun hart te luchten. Juist daarvoor hebben we nu, tijdens deze bijeenkomsten, een coach paraat. De werkcoaches doen dat in toerbeurten.’ Volgens Genevace sluit een speeddatesessie als deze goed aan bij de gedigitaliseerde arbeidsbemiddeling. ‘De speeddate is effectiever, zeker nu de instroom van werklozen toeneemt. We hebben op deze vestiging 30 procent meer werkzoekenden dan geprognosticeerd. Het is minder vrijblijvend, inderdaad, maar daar is niets mis mee.’

Auteur: Marieke van Twiller

Bron: Intermediair